1499 preveze baskini
Müttefik donanmaları
Osmanlı donanması, adaları birer birer zabtederken müttefik devletler, yani Şarlken imparatorluğu, Venedik, Papa, Portekiz donanma kumandanlarının Korfu adasında toplanmaları kararlaştırılmıştı. Aralarındaki görüşmelerde Şarlken tarafı, korsan yatağı olan Cezayir'in alınmasını Venedik cumhuriyeti ise Türklerin ellerine geçen adalarının geri alınmasını ileri sürmüşlerdi.
Korfu'ya ilk önce Venedik ve sonra Papalık donanmaları gelmişlerdi; henüz Şarlken donanmasından haber yoktu; Papalık donanmasının amirali Grimani, bu sırada Yanya'nın güneyindeki Narda körfezinde bulunan Preveze kalesine bir baskın yaparak muhasara ettiyse de muvaffak olamayıp o sırada Türk donanmasının geldiğini duyması üzerine Korfu'ya döndü. Nihayet Andrea Dorya 22 Eylül'de kırk dokuz kadırga ve elli barca ile Korfu'ya geldi.
Barbaros'un Hareketi
Barbaros Hayreddin Paşa donanma ile İstanköy taraflarında bulunduğu sıralarda düşman hakkında malûmat almak üzere korsan reislerinden olup Osmanlı hizmetine girmiş olan Turgudca adındaki kaptanı ileri gönderdi; bu keşif donanması kırk parça düşman kadırgasına rast gelip asıl düşman donanmasının Preveze'de olduğunu öğrenmiş ve tabiî düşman gemileri de Türk keşif donanmasını görünce Preveze'de bulunan Papalık amirali Grimani'yi vaziyetten haberdar etmişti.
Barbaros sür'atle ilerleyerek yolda Kefalonya adasını vurduktan sonra Preveze'ye geldi ve üç serî gemiyi haber ve esir almak üzere düşman sahillerine yolladı. Filhakika bir kayıkla yakalanan esir, İspanya, Portekiz, Papalık ve Venedik donanmalarının Korfu'da toplandıklarını söyledi.
Türk donanması kürekli yani çektri sınıfından olarak yüz yirmi iki parçadan ibaretti. Gemi mürettebatından başka gemilerde yeniçeri ve donanma hizmetinde bulunmakla mükellef sancakların tımarlı sipahileri vardı. Gemilerin baş taraflarında üçer adet uzun menzilli 166 adet top bulunuyordu.
25 Eylül 1538'de Andrea Dorya kumandasındaki müttefik donanması Korfu'dan güneye doğru hareket etti; bunların mevcudu 162 kadırga ve 140 barca olup toplamı 302 idi; bu gemilerde iki bin beş yüz top ve altmış bin asker vardı.
Şu halde Türk donanması adet itibariyle düşmana naza¬ran üçte bir ve top itibariyle on altıda birdi; bundan başka Türk donanmasında sekiz bin cenkçi askere karşı müttefiklerin gemilerinde altmış bin silâhendaz bulunuyordu.
İlk hareketler
Barbaros Hayreddin Paşa, Preveze önünde bulunurken müttefik donanması geldi, düşman kumandanlarından biri, Türk donanmasının ve Türk kalesinin topları önünde ileri varmak mümkün olmadığına göre karaya asker çıkararak Preveze'yi düşürme teklifinde bulundu ise de Andrea Dorya, Türklerin karada asker bulunduracaklarında şüphesi olmadığını söyleyerek bu teklifi kabul etmedi.
Müttefik donanması henüz Preveze önüne gelmeden evvel Barbaros, kumandanları toplayarak görüşmüştü. Bunlardan Sinan Reis ile sancakbeyleri düşman donanmasının Akceom burnıına asker çıkarma tehlikesine karşı orasının tahkim edilmesini söyledilerse de Barbaros buna lüzum olmadığını beyan etti. Fakat kumandanların ısrarı üzerine teklife muvafakat ederek oraya bir miktar asker çıkardı. Kendisi gemi kaptanlarına lâzım gelen talimatı verdi.
Filhakika Akceom'a asker çıkarılması pek isabetli olmuştu ; Preveze önüne gelen müttefik donanması Akceom sahiline keşif müfrezeleri gönderdiyse de Türklerin tüfek ateşiyle karşılaştıklarından geriye döndüler; bu suretle karaya asker çıkarma teşebbüsü akim kaldı; fakat bu burun önüne gelen bazı düşman kadırgaları oradaki Türk askerleri üzerine gülle atıp epey zayiat verdirdiler; bunun üzerine iki taraf arasında ateş başladı.
Preveze Deniz Savaşının İlk Safhası
Türklerin top ateşi karşısında düşmanın çektirileri yanı kürekli gemileri kalyonların gerisine çekilmeğe mecbur oldular. Düşman kalyonlarının bazısı demir almış ve bazıları da demirlerini keserek bir an evvel sahilden ayrılmağa mecbur olmuşlardı; kürekli gemiler, kalyonlara yani yelkenli büyük gemilere halat vererek onları çekiyorlardı; bu suretle Türklerin top ateşi karşısında Andrea Dorya çekilmeğe mecbur kalmıştı. Bu vaziyeti müteakip Barbaros Hayreddin Paşa geriye dönüp karaya çıkarılan askerle topları tekrar gemilere aldı ve sonra limandan çıktı; gemileri harp nizamına koyduktan sonra burada kaldı ve gece yarısı düşmanı takibe çıktı; rüzgâr müttefiklere müsait esmekte idi. Bu, Osmanlı donanması için zararlı idi; çünkü yelkenli olan düşman barçalarına karşı Osmanlıların kürekli olan çektirileri dayanamıyorlardı. Fakat bir müddet sonra rüzgâr durduğundan düşman gemileri hareketten kaldı.
Çekilen Düşman Donanması
Andrea Dorya bu birinci çarpışmadan sonra gece yansı Ayamavra adası tarafına gelerek gemileri demirleyip deniz savaşı hakkında görüşmeğe başladılar ve nihayet İnebahtı üzerine yürüyüp Barbaros'u harbe mecbur etmeğe karar verdiler; henüz sabah olduğu sırada Türk donanmasının kendilerine doğru gelmekte olduğunu öğrendiler.
Muharebe ve Kesin Sonuç
Türklerin bu harikulade cüretinden ürktü; harbe girip girmemekte müteredditti; nihayet üç saat düşündükten sonra kumandanların ısrarları üzerine harbe karar verdi.
Barbaros Hayreddin Paşa, hayrete şayan bir harp usulüyle kendisine kat kat üstün olan bu müttefikler donanmasına galebe çaldı; tatbik ettiği tabiye tarzı daha uzak mesafeden rüzgârın esmemesi yüzünden hareketten kalan düşman gemilerini tahrip etmekti; yoksa, düşmanın gemi adedinin fazlalığı cihetiyle rampa usulüyle yapılan savaşta muvaffak olunamazdı. Andrea Dorya, kalyon türlerinden olan bazı Türk gemilerinin arkasını çevirmeğe ve gemileri barçalar ile çektiriler arasına almağa çok çalıştıysa da Türk gemicileri kadırgalarla buna mani olup toplarla düşman amiralinin plânının tatbikini bertaraf ettiler; harbi kaybeden Andrea Dorya müttefiklerinin imdat istemelerine bakmayarak kaçtı. Düşmana galebe çalan Barbaros, bundan sonra doğru Preveze'ye geldi; hiç bir Türk gemisi batmamıştı; askerden dört yüz şehit, sekiz yüz yaralı vardı. Düşmandan otuz altı kadırga ve firkate ve üç bine yakın esir alındı. Bu muharebe 1539 senesi eylülünün yirmi sekizinde (945 Cemaziyelevvel) kazanıldı.
İşte müttefik devletlerin denize çıkardıkları 302 parça gemi ve altmış bin kişilik kuvvetin akıbeti Barbaros'un manevrası önünde perişan bir halde kahkarî ric'at şeklini aldı. Andrea Dorya Korfu'ya doğru kaçmıştı.
Dünya deniz tarihinde pek meşhur olan bu Preveze muharebesi, Akdeniz hâkimi olan Andrea Dorya'yi bu hâkimiyeti rakibi Barbaros Hayreddin Paşa'ya terke mecbur etti. Bu muharebe esnasında Barbaros, kat'iyyen barça yağması yapmamalarını emrederek düşmana fırsat vermek istememiştir.
Preveze muharebesinde, gönüllü donanma kumandanı Turgut Reis'le, Murad ve Salih Reisler ve Güzelce Kaptan adlarındaki kumandanlar şöhret kazanmışlardır.
Preveze zaferi Boğdan seferinden dönüşte Barbaros'un oğlu Hasan Bey riyasetinde gönderilen bir heyet vasıtasıyla İsakçı veya Yanbolu taraflarında pâdişâha arzedilmiş ve bundan dolayı kaptan paşa haslarına yüz bin akçe zam yapılıp her tarafa fetihnameler yollanmıştır.
Andrea Dorya kaçarken Adriyatik sahilindeki Kastelnoua'yı zabt ile içine altı bin kadar İspanyol kuvveti koymuştu. Ertesi sene, 1539 İlkbaharında denizden Barbaros'un ve karadan Bosna beyi Gazi Husrev Bey'in sıkıştırmalarıyla kale geri alındı.
Venediklilerle Anlaşma
Müttefiklerin İspanya'dan sonra en kuvvetlisi olan Venedikliler, bu harpten çok zararlı çıktılar; evvelden gözleri olan Mora’da bir iş göremedikleri ve tahrik ettikleri Avlonya ve Delvine isyanlarından bir netice çıkmadığını gördükleri gibi müttefikleriyle de aralarında ihtilâf çıkması sebebiyle Osmanlılarla barışa mecbur oldular.
Sulh şartları mucibince Venedik cumhuriyeti Mora ve Dalmaçya sahillerindeki kaleleri ve Barbaros'un zabtettiği adaları Osmanlılara terk ettiği gibi üç yüz bin altın tazminat vermeğe de mecbur olmuştu.