KARAHANLI DEVLETİ (İlighanlar)

          Kara-Han ünvanını alan Bilge Kül Kadir Han tarafından 840 ta kurulmuş,iki kardeş arasında devlet toprakalrının paylaşılması sonucu 1042 de yıkılmıştır.

        Balasagun,Özkend ve havalisi ile Tarun havzasının batı kısmı,Baykaş gölü,Hindikuş,Karakurum dağları dolaylarında hüküm sürmüştür.

        Batı ve Doğu Türkistan'da ilk Türk İslam devletini kuran hanedan (840-1211) Ayrıca Arap kaynaklarında el Hakaniye ,el Haniye ,Ali Afrasiyab adıyla  da geçen bu sülale ,kollarından biri olduğu karluklar ya da Yağmalar la birlikte uygur birliğine katıldı (744).Uygur devletinin Kırgızlar tarafından yıkılması üzerine (840) kendisini bozkırlar hükümdarı ilan eden Karluk yagbusu ,Karahanlılar devletini kurdu.Geleneksel Altay sistemine uygun olarak devlet Doğu ve Batı diye iki yönetim birimine ayrıldı . Doğu kanadının başındaki büyük kağan ,tüm Karahanlılar'ın hükümdarı sıfatıyla Arslan Kara Hakan unvanını alarak Kara-Ordu'ya yerleşti.buğra Kara Hakan unvanını taşıyan hanedanın başka bir üyesi de büyük kağanın yüce egemenliğni tanımak koşuluyla Batı kanadının hükümdarı olarak Taraz'da oturdu.Karahanlılar'ın saptanabilen ilk büyük kağanı Bilge Kül Kadir Han  Bazır  Büyük Kağan sıfatıyla Balasagun , Kadir Han Oğulcak da ortak kağan olarak Taraz'dan devleti yönetmei sürdürdüler.Samani hükümdarı İsmail bin Ahmet ,Uzun kuşatmadan sonra Taraz kentini ele geçirince (893),merkezini Kaşgar'a taşıyan Oğulcak , samani egemenliği altındaki bölgelere burada akınlara başladı.Onun yeğeni ve ardılı Saltuk Buğra Han ,müslümanlığı kabul ederek İslami Abdülkerim adını aldı.(945) ve çevresine topladığı müslüman gönüllülerle müslüman olmayan Karahanlılar'a karşı savaştı.Saltuk'un ölümü üzerine (956) yerine geçen oğlu Musa bağlı olduğu Doğu Kağanı nı yenerek hanedanın bu kolunu ortadan kaldırdı ve tüm Karahanlı devletini islamlaştırmayı başardı.Böylece Karahanlılar Türkler'in geleneksel dini Şamanlığa son veren ilk Türk devleti oldu(960).Ali Bin Musa döneminde (975-998) onun ortak kaağnı Hasan yada Harun Buğra Han,Maveraünnehir'de Samaniler'in çözülmesiyle ortaya çıkan yönetim boşluğundan yararlanarak güneye yönelip Buhara'yı ele geçirdi (992) .Ahmet Arslan Kara Han döneminde (998-1015) de Gazneli Mahmut ile birleşerek Samani devletini ortadan kaldırdı.(1005).Ceyhun ırmağı Karahanlılar'la Gazneliler arasında sınır oldu.Ahmet Arslan Kara Han ayrıca Abbasi halifesini tanıyan ilk Karahanlı hükümdarı olarak da ad bıraktı.Ağır hastalığı sırasında yönetimi ele alan ve ölünce de ardılı olan kardeşi Mansur Arslan Han döneminde (1015-1024) Horosan'ı almak için harekete geçen KArahanlı ordularının Gazneli Mahmut karşısında üst üste bozguna uğramaları üzerine hanedan üyeleri arasında anlaşmazlık çıktı.(1016).Selçukoğlu Arslan Bey ile birleşerek amcasına karşı ayaklanan Ali Tigin ,Buharayı ele geçirdi(1020) ve Mansur Arslan Han'ın ordusunu yendi (1021).Semerkand'ı da aldıktan sonra buralarda "Yığan Tigin" unvanıyla hüküm sürmeye başladı.Çok sofu bir kişi olan Mansur Arslan Han dervişliği yeğleyerek büyük kağanlıktan çekilince (1024) Ali Tigin'in ağabeyi Ahmet Togan Han tahtı zorla ele geçirdi.Ancak Balasgun (eski kara - ordu)üzerine yürüyen Mansur'un kardeşi Yusuf Kadir Han , başkente girip onu öldürttükten sonra tahta oturdu (1026).Gazneli Mahmut'la anlaşarak önce Ali Tigin'in bağlaşığı Selçukoğlu Arslan Bey'i bir hileyle ele geçirerek Hindistan'da hapse attırdı,sonra da büyük bir ordunun başında yeğeninin üzerine yürüdü.Bunun üzerine Ali Tigin bozkırlara kaçtıysa da Gazneli Mahmutülkesine dönünce geri gelerek Buhara ve Semerkand'a yeniden egemen oldu.Yusuf Kadir Han ölünce (1032) yerine geçen oğlu Şerefeddüvle Ebu Şüca Süleyman bin Yusuf'la Kiş,Sogd ve Buhara'yı Ali Tigin 'in oğullarının elinden alan  Nasr İlig Han'ın  oğulları Muhammet Aynüddevle ve İbrahim arasındaki çekişme Karahanlı Devleti'nin ikiye bölünmesiyle sonuçlandı.(1041).Yusuf Kadir Han soyundan gelenlerin yönettiği Doğu Karahanlı devleti Balasagun siyasi ve askeri Kaşgar dinsel ve Kültürel merkezleri olmak üzere Talas,İsficab,Şaş,Doğu Fergana,Yedisu ve Kaşgarya'yı kapsarken;Ali Bin Musa soyundan gelenlerin (Ali Tigin Kolu)başında bulunduğu Batı Karahanlı Devleti de Buhara merkez olmak üzere Hocent'e kadar Batı Fergana ve Maverünnehir bölgelerini egemenlik sınırları içine aldı.

        Doğu Karahanlı Sevleti : İlk büyük Kağan olan Süleyman Arslan Han (1032-1056),bir süre sonra anlaşmazlığa düştüğü kardeşi Muhammet'e karşı savaşırken ,tutsak düşerek hapse atıldı.Kağanlığını ilan eden Muhammet l (1056),ertesi yıl yerini büyük oğlu İbrahim l e bırakmak zorunda kaldı(1057),İbrahim de bir başka hanedan üyesi tarafından  öldürülünce (1059) Mahmut,bin Yusuf kağan oldu.Batı Karhanlılar 'la savaşan Mahmut,Seyhun (Sir Derya) sınır olmak ve Doğu Fergana kendisine bırakılmak koşuluyla onlarla bir antlaşma yaptı.Ölümü üzerine yerine oğlu Ömer geçti(1074).Ancak, Kaşgar emiri Buğra Hasan bin Süleyman Han onu yakalatıp öldürterek tahtı ele geçirdi(1075).Müslüman olmayanlardan oluşan büyük bir orduyu bozguna uğrattıysa da  Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah Balasagun önlerine kadar gelince ,onun egemenliğini tanımak zorunda kaldı(1089) Bir süre sonra oğlu Ahmet'le Atbaşı Emiri olan kardeşi Yakup Selçuklu yönetimine karşı ayaklandılar.Hasan bu ayaklanmayı bastırdıysa da oğluyla kardeşini Melikşah'a teslim etmedi.Ancak Melikşah Balasagun'a girince (1190) ,ona bağlılığını bildirerek Ahmet'le Yakup'u Selçuklu hükümdarına teslim etti.Bu olayı böylece geçiştiren Hasan ,yine Karahanlı ailesinden Tuğrul'un eline tutsak düştü.Melikşah'ın Balasagun üzerine yürümek için hazırlığa giriştiğini öğrenen Tuğrul tarafından salıverilen Hasan ,yeniden tahtına kavuştu.Ölümünden  (1103) sonra yerine geçen oğlu Ahmet'e isteği üzerine halife el-Mustahzir tarafından hükümdarlık beratı gönderildi ve kendisine nurüddevle unvanı verildi(1105).Daha sonra Karahitaylar'ı Kaşgar kenti önlerinde kesin bir yenilgiye uğratarak (1128) batıya doğru ilerlemelerini bir süre için engelleyen Ahmet Han ,Aynı yıl içinde ölünce ,oğlu İbrahim ll ardılı oldu.Güçsüz bir hükümdar olan ve iç düşmanlarıyla başa çıkamayan İbrahim onlara karşı Karahitaylar'dan yardım istedi.Fırsatı kaçırmayanKarahitaylar , Balasgun'u ele geçirerek  onu kentten kovdular.Böylece Karahitaylar'a bağlanan Doğu Karahanlı Devletini'nin BAşkenti Kaşgar oldu.Karahitaylar'a karşı ayaklanan Karluklar'ın üzerine gönderilen İbrahim ,onlarla savaşırken öldü (1158) Ardılı olan oğlu Mehmet ll (1158-? ) ve torunu Yusuf ll yi (?- 1205) Karahitay Hakanı Gürhan'ın sarayında rehin olarak tutulan Muhamet Bin Yusuf lll izledi.Karahitaylar'ın denetiminde Kaşgar'da yaklaşık altı yıl kadar saltanat süren Muhammet lll , kentte çıkan bir ayaklanma sırasında öldürüldü.(1211).Nayman Devleti'nin kurucusu Küçük Han aynı yıl Kaşgar'ı alarak Doğu Karahanlılar'ı ortadan kaldırdı.

        Batı Karahanlı Devleti :Kendisini büyük kağan ilan ederek (1041) doğu hanlığından ayrılan Muhammet Aynüddevle ölünce (1052) ardılı olan kardeşi ibrahim börtigin Tamgaç Han ,Doğu Karahanlılar 'dan Şaş,İlak,gibi sınır kentlerini ve Fergana'nın bir bölümünü aldı.Buna karşılık Selçukoğlu Alparslan Bey 'e hutal ile Çağaniyan'ı bırakmak zorunda kaldı(1061) durumu Abbasi Halifesi'ne şkayeti de bir sonuç vermedi.Ölünce (1068) yerine geçen oğlu Nasr l e karşı Şaş ve Tünhas emiri Şuayb ayaklandı.Bu taht kavgasını Nasr kazandıysada iç karışıklıktan yararlanan Doğu Karahanlılar İbrahim l'in ele geçirdiği yerleri geri almayı başardılar.Sonuçta bir barış yapıldı.Öte yandan, artık Selçuklu Hükümdarı olan Alp Arslan'ın Maveraünnehir seferi ,ölümü üzerine yarıda kalınca ,durumdan yararlanan Nasr,Tirmiz'i ele geçirdi.(1072).Selçuklu hükümdarı Melikşah Babasının ölümüyle ortaya çıkan taht kavgalarını kazandıktan sonra Tirmiz'i alarak Semerkand üzerine yürüdü (1074).Karşı koyamayacağını anlayan Nasr ,Selçuklu veziri Nizamül Mülk aracılığıyla barış istedi.Melikşah onu affettiği gibi   iki hanedan arasında akrabalık kurdu.Nasr'ın kardeşi ve ardılı olan Hızır'ı (1080) öldürten oğlu Ahmet l babasının yerine geçti.(1081).Ahmet bin Hızır'ın İsmaili mezhebini benimsemesi sonucu onunla anlaşmazlığa düşen ulema , Sultan Melikşah'tan yardım istedi.Buhara ve Semerkan'ı ele geçiren Meilkşah ,Ahmet Han 'ı da tutsak alarak yanında İsfahan'a götürdü (1089).Ancak Karahanlı ordusunun temelini oluşturan Çigiller ayaklanarak Meilkşah'ın Semerkand Valisini kovdular ve doğu Karahanlı soyundan Yakup'u Kağan ilan ettiler.Melikşah yeniden Semerkand üzerine yürüyünce Yakup ,Fergana'ya kaçmak zorunda kaldı.bir süre sonra Melikşah , kendisine bağlanması koşuluyla Ahmet'e tahtını geri verdi.Ulema tarafından zındıklıkla suçlanan Ahmet,açık bir yargılama dan sonra idam edildi.(1095).Onun yerine tahta Selçuklular'a bağlılığıyla tanınan Mesut bin Muhammet l geçirildi.Onun ölümümyle (1907) boşalan tahta Selçuklu Sultanı Berkyaruk ,art arda iki hükümdar atadı.Süleyman bin Davut (1097) ve Mahmut l (1097-1099) yine Berkyaruk 'un aatdığı Cibrail Bin Ömer Mahmut'u öldürterek ardılı oldu ve Selçuklular'ın fetret döneminden yararlanarak Horasan'ı ele geçirmek için harekete geçti.Ancak Horasan valisi Şehzade Sencer,Karahanlı ordusunu yendi ve tutsak düşen cibrail 'i idam ettirdi.(1102).Kazandığı zaferden sonra Maveraünnehir'i yeniden düzenleyen ,Sencer dayısı olduğu Muhammet ll yi Batı KArahanlı tahtına oturttu (1102).Bazı hanededan üyelerinin ülkede çıkardığı ayaklanmaları Sencer'in yardımıyla bastıran Muhamet ll ,daha sonra kendisi dayısına karşı ayaklanınca ,Semerkand'a girip yeğenini tahttan indiren Sencer,onun oğlu Ahmet ll yi tahta çıkardı (1129) ve eski kağanı da yanına alarakMerv'e götürdü.Ahmet ll ninde direniş hareketini sürdürmesi üzerine onu da tahttan indiren Sencer (1130) Batı Karahanlı  tahtına sırasıyla Hasan bin Ali'yi (1130-1132 )İbrahim ll yi (1132-1132) ,Mahmut ll yi (1132-1141) geçirdi.Karahitaylar'la savaşan Mahmut ll ,ağır bir yenilgiye uğradı ve Semerkand'a kaçarak canını zor kurtardı.Anlaşmazlığa düştüğü Karluklar'a karşı Sener'den yardım isteyince Karluklar da Karahıtaylar'a başvurdular. Karahıtaylar'a karşı yapılan  Katvan Savaşı'nda(1141) bozguna uğrayan Mahmut'la Sencer, Horosan'a kaçtılar. Tüm Maveraünnehir'i istila eden karahıtaylar, Mahmut'un kardeşi İbrahim III'ü kendi denetimleri altında kağanlığa getirdiler (1141). Karahıtlar'a bağlanan ülkede İbrahim, ayaklanan Karluklar'la yaptığı Kellebaz savaşı sırasında ölünce(1156), Ali bin Hasan ardılı oldu. Karluklar'a karşı başarılı savaşlar yapan Ali, Başbuğları Yabgu Hanı öldürerek bu ayaklanmayı bastırdı(1158). Bölgede yeni bir güç olan Harizmşahlar'la iyi ilişkiler kurdu. Ali'nin ölüöü üzerine (1161) yerine geçen kardeşi Mesut II, Karluk ve Oğuzları denetim altına alarak ülkede birlik ve düzeni yeniden kurdu. Onun ardılı olan İbraim IV (1178-1204), hükümdarlığı süresince Karahıtaylar'ın boyundurluğundan kurtulmak için çaba gösterdiysede bunu başaramadı. Oğlu ve ardılı Osman, iki büyük güç olan Karahıtaylar'la Harizmşahlar arasında bazen arabuluculuk yaparak, bazen de birbirlerine karşı düşmanlık duygularını körükleyerek ülkesinin çıkarlarını kollamasını ve bir ölçüde Karahıtaylar'ın denetiminden sıyrılmasını bildi. Önce karahıtay kağanı Gürhan'ın kızıyla evlenmek istedi. Kağanın kızını kendisine vermeyireddetmesi üzerine Mehmet Harizmşah adına hutbe okuttu ve para bastırdı. Bunun üzerine saldırıya geçerek Harizmşah ordusunu yenilgiye uğratan Karahıtaylar, Maveraünnehir'i istila ettiler (1207). Osman affedildi ve daha sonra Gürhan'ın kızıyla evlendi(1209). Ancak , Karahıtaylar'a bağlılığı kısa sürdü. Yeniden anlaştığı Mehmet Harizmşah'ın kızıyla evlendiysede (1210) onun egemenliği altına girmeyi reddetti. Ayrıca Semerkand'daki Harizmliler'in bölümünü kentten kovdu, bir bölümünü de öldürttü. Karahıtaylar'ın çöküş dönemine girmesinden de yararlanan Mehmet Harizmşah, Semerkand'ı ele geçirip aldığı damadı Osman'ı öldürterek Batı Karahanlı devletine son verdi(1211). 

        Fergana krallığı .Karahitaylar'ın istilası üzerine (1141) Fergana bölgesinde başkenti Özkent olan bağımsız bir Karahanlı devleti kuruldu.Ali Tigin soyunun bir kolundan gelenlerin yönettiği bu kağanlığın hükümdarları Tuğrul Kara Hakan unvanını taşıdılar.Fergana kağanlığı da Harizmşahlar tarafından ortadan kaldırıldı.(1212).

        Sanat : Karahanlılar'dan kalan en eski yapılar (X.yy.) kerpiçten tuğla minareye geçişi göstermeleri açısından önmelidir.Buhara'dan yaklaşık 40 km uazklıktaki Hazar kentindeki Degaron Camisi'nde (Xl.yy) kerpiç tuğlayla birlikte kullanılmıştır.Cami aynı zamanda planı ve imarlığındaki gelişmişlikle de  dikkati çeker.İnce ,yuvarlak sütunlar üzerinde dört sivri kemere oturan kubbe,yanlarından tonozlarla çevrilmiş,köşelere kubbecikler yerleştirerek merkezi plan elde edilmiştir. (Xl.yy'da Osmanlı mimarlığında dört yarım kubbe ve orta kubbeden oluşan mekezi plan yaygın biçimde kullanıulmıştır. Duvarlar kerpiçten sütunlar ve orta kubbeyi taşıyan kemerler tuğlalardandır.Xı-Xll yy.larda tuğla mimaride büyük bir gelişme görülür.Eski Merv 'den 30 km uzaklıktaki Talhatanbaba camisi (Xl.yy.sonu,Xll.yy.başı artık tümüyle tuğladandır.bu yapı da ilginç bir plana ve mimari ye sahiptir.Dikdörtgen planlı cami ,yanlara doğru çapraz tonozlarla genişlemiş tek bir kubbeyle cami denemelerinde benzer uygulamalara rastlanır.)Cepheler çeşitli biçimlerde düzenlenmiş tuğla örgülü nişlerle zenginleştirilmiştir.Bu bezemeler daha sonraki Karahanlı eserlerine öncü olmuştur.Ön cephelerdeki kemerli üç açıklıkta ve mihrap nişinde de benzer bezemeler kullanılmıştır.Buhara'daki Muğakattari camisi Xll.yy.dan kalma bir Karahanlı camisinin yerine yapılmıştır.İçinde ilk camiden kalma dört sütunun yerleri görülebilir,ayrıca hafif sivri kemerli anıtsal G.Kapısı bitkisel ve geometrik motiflerle yazının uyumlu bir biçimde kaynaştırılmasından oluşan bezemeler de karakteristiktir.Taçkapıyı çevreleyen geometrik motifli kuşaklar,birbirini kesen sekizgenler Karahanlılar'ın mimari süslemelerinde öemli rol oynamış ,daha sonra Gazneliler'e Büyük Selçuklular'dan Anadolu Selçuluları'na ve Osmanlılar'a geçmiştir.Cami iki sırada altı sütunla ayrılmış üç sahınlı planıyla planıyla Karahanlı mimarlığının en gelişmiş olduğu Xll yy.'a tarihlendirir.Buhara'daki Muhammet bin Süleyman Arslan Han dönemi  camilerinde biri de Mescidi Cuma'dır.(Xll.yy başları) .Kelan camisi ise Şeybaniler zamanında yenilenmiştir.(XVl.yy.ilk yarısı ) yalnızca Buhara'nın simgesi haline gelen ,yukarıya doğru incelen ,on üç kuşaklı silindirik minaresi eski yapıdandır.Tüm kuşaklar geometrik motiflerle kaplıdır.Sivri kemerlerle çevrili ,mukarnas konsollu şerefesinin de  özgün olduğu sanılmaktadır.Bu minarenin öncüsü ,özkentteki XL.yy.dan kalma minaredir.Dehistandaki Meşhedi Misriyan minaresi de (1102) benzer biçimdedir ancak süslemeler farklıdır.Buhara'nın kuzeyindeki 1198 tarihli Vakbend minaresi'yse Kelan minaresinin kopyası gibidir.Arslan Han döneminde ,buhara'nın dışındaki Firdevs Bahçesi yalnızca mihrap duvarı bulunan bir musalla haline getirildi.Mihrap kırmızımsı sarı renkte ,küçük parlak tuğlalardan örülmüş geometrik Küfi yazılarla süslüdür.Tirmiz yakınındaki Çar Kurgan'da  bir Krahanlı camisinden kalmış tuğla minare vardır(1108/1109) .Sekizgen kaide üzerinde ,onaltı yivli gövdenin üst kenarı ,geniş bir ayet yazısıyla çevrilidir (yivli gövdeli minare ve kümbetlere daha sonraki Türk yapılarında da rastlanır,Antalya da Yivli minare,Erzurumda Çifte Minareli Medrese, vb.)Türkistanda ki camilerde de kerpici ve alçı süslemeyi ilk kez Karahanlıalr kullandı.

            Türk mimarlığındaki Eyvanlı Medreselerin ilk örneklerine de Karahanlılar da rastlanmaktadır.Semerkand- Şah Zinde yolu üzerinde yapılan kazılarda (1969-1972) bu yapı türünün önemli örneklerinden biri ortaay çıkarıldı.1066 da İbrahim l (Tamgaç Buğra Han) tarafından yaptırılan medrese oymalı yalancı mermer süslemelerle kaplıydı.Dört yönden tonozlarla çevrili ,küçük kubbeli girişi ,küçük eyvanların açıldığı dikdörtgen planlı avlusuyla bu yapı eyvanlı medreselerin ilk örneklerindendir.

            Karahanlı Mimarlığı ,türbe yapılarıyla da ilgi çeker.Zerefşan vadisi yakınındaki Tim'de bulunan Arapata türbesi (978) Karahanlılar'dan kalan en eski eserdir.Kare planlı yapı ,yonca biçimi tonoz bingilere oturan bir kubbeyle örtülüdür.Ön cephe yazı kuşağıyla çevrilmiş zengin tuğla ssülemeli büyük bir taçkapıyla belirginleştirilmiştir.Taç kapının üstünde de gene tuğla süslemeli üç niş vardır.Talas'taki (Kazakistan) Xll.yy.dan kalma Ayşebibi ve Balacihatun türbeleri ,Karahanlılar'da türbe mimarlığının gelişimini yansıtır.Kare planlı Ayşebibi türbesi ,süslü,köşe sütünlarının sınırladığı dar ve derin taçkapısıyla ön cephenin köşelerinde yer alan üstü ve altı geniş ortası dar minareleriyle dikkati çeker.Tüm ön cephe ve minareler çok çeşitli renklerde ,yıldız,haç,kare biçiminde sırlı tuğlalarla kaplıdır.Daha yalın bir örnek olan Balaci Hatun türbesi'yse içten sekiz dilimli kubbe dıştan on altı yivli piramit biçimi külahla örtülüdür.Ön cephede ortada taçkapı ,yanlarda dar uzun nişler vardır.Fergana vadisinin D.sundaki Özkent'te de Karahanlı türbe mimarlığının üç önemli örneği bulunmaktadır.Ahmet Arslan Karahan'ın (Nasr bin Ali) türbesi (1012) Hüseyin Bin asan'ın (Celalettin Hüseyin) türbesi (1152) ve Muhammet l in (Muhammet bin Nasr) türbesi (1187),Ahmet ARslan Karahan'ıntürbesinin tonoz bingilerinde geometrik kompozisyonların yanı sıra ilk kez stilize bitki motifleriyle karşılaşılmaktadır.Dört duvara oturan tonoz bingili bir kubbeye örtülü olan Hüseyin bin Hasan'ın türbesi'yse ön cephesi  ve dış görünümüyle Türk türbe mmarlığında çığır açan bir yapısıdır.Sivri kemerli taç kapısı geniş geometrik bordürlerle çevrilmiş yanlara birer yuvarlak sütun yerleştirilmiştir.Taç kapı kemerini kaplayan nesih yazıtta ,ilk kez rumiler görülür.Alınlık ta rumiler ,lotus ve palmet motifleriyle doldurulmuştur.Muhammet l e ait olan üçüncü türbede dikey çizgiler egemendir.,ancak cephe mimarisi ve süslemeleri  ötekilerle benzerdir.Dönemin önemli türbelerinden biri de Fergana'nın Kuzeyinde Sefid Bulan'daki Şeyh Fazıl Türbesi'dir.(Xll.yy. ortaları).Tümüyle tuğladan yapılmış 14 metre yüksekliğindeki türbe,kübik bir gövde üzerinde ,sekizgen bir kat ve üç basamak halinde konik bir çatıdan oluşur.Dış cephelerinin yalınlığına karşılık ,içi yalncı mermer süslemeler ve küfi yazıt kuşaklarıyla kaplıdır.Türk kervansaraylarının en eski örnekleride Karahanlılar dönemindedir.Bunlar arasında Ribati Melik (1078/1079) Dahistan kervansarayı(Xl.yy) , Akçakale Kervansarayı (Xl.yy ) ,Dayhatun Kervansarayı (Xl.yy.sonları),Kutlutepe Kervansarayı (Xl.yy.sonu Xll.yy.başı) sayılabilir.Bu kervansaraylar daha sonra Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu Mimarlığında geliştirilen Sultan Hanlarının öncüleidir.

            Karahanlılar'ın yazlık merkezleri Tirmiz kentinin eski kesiminde bulunuyordu.Uzun süren araştırmalarsonucunda bu kesimde yedibinmetrekarelik bir alanı kaplayan büyük bir saray küliyesi ortaay çıkarıldı.Asıl saray bölümü dört eyvanlı orta avlulu ,masif duvarlı kare planlı bir yapıydı.Sivri kemerli taç kapının karşısındaki eyvan görkemli bir taht salonu olarak düzenlenmişti.İki katlı yüksek ve geniş bir mekan olan bu salonun üç yanı alçak koridorlarla çevriliydi.Duvarların ve payelerin tuğla kaplamaları çok zengin süslemeliydi Xll.yy.da tuğla kaplamalar yalancı mermerle sıvanmaya başladı.Gazneli hükümdarı Behram Şah zamanında elden geçirilen saray Moğol yağmalamasından sonra terk edildi.