demir yollarinin usulu zabitasina nizam name
DEMİRYOLLARININ USULÜ ZABITASINA
DAİR NİZAMNAME
Kabul Tarihi : 30 Mayıs 1282; 8 Sefer 1284
Yayımlandığı Takvimi Vakayi : Tarih : - Sayı : -
Yayımlandığı Düsturun : Tertibi : 1 Cilt : 2, Sayfa : 340
BİRİNCİ FASIL
Demiryollar ile mürur ve uburu temin edecek tedabire dairdir
Madde 1 - Herkim ki kasten demiryolunu tahrip etmek ve bozmak veya arabaların
yürümesine mani olacak surette yola bir şey koymak ve atmak veyahut ne suretle olur
ise olsun arabaların seyrühareketine mani olmak veya yolundan çıkarmak veyahut
demiryolu mevkıfları meyanesinde cari olan muhaberatı telgrafiyenin inkitaına
sebebiyet vermek gibi bir harekete içtisar edipte işbu hareketinden dolayı bir güna
sakatlık zuhur etmek ise bir seneden üç seneye kadar hapsedilir ve hareketi
mezburesinden naşi nefis vukubulur ise idam ve eğer ceriha zuhur eder ise muvakkat
kürek cezasile mucazat kılınır.
Madde 2 - Maddei sabıkada muharrer cinayetler bir cemiyeti fesadiye tarafından icra
kılınır ise her ne kadar cemiyeti mezkurenin maksadı aslisi demiryolunun tahribi hususu
olmasa bile cemiyeti mezburenin reis ve müşevvik ve mürettipleri cinayatı mezkurenin
bizzat faili gibi itibar olunarak haklarında olsuretle mücazat kılınır.
Fakat cemiyeti mezkurenin maksadı aslisi demiryolunun tahribi olmayıpta vukua
gelen cinayet dahi bizzat fail hakkında idam cezasını mucip ise yalnız bu surette reis ve
müşevvik ve mürettipler hakkında idam cezası müebbet kürek cezasına tahvil olunur.
Zeyil - (2 Ağustos 1321)
Balada muharrer cemiyeti fesadiyeyi veya efradından birini maksat ve niyetlerini ve
hal ve sıfatlarını bilerek ihfa veya onlara mekulat ve meşrubat itası ve alat ve edevatı
fesadiye tedariki ve yatacak mahal iraesi suretlerile yataklık ve kılavuzluk edenler
velhasıl her ne suretle olur ise olsun cürmün icrası emrinde iraei teshilat ve muavenet
eyliyenler muvakkaten küreğe konulur. Bu gibi eşhasın mevcudiyetine kesbi ıttıla edipte
baladaki fıkrada gösterdiği veçhile cürmün icrasını teşhil maksadına müstenit olmıyarak
hükümete haber vermiyenler üç aydan altı aya kadar hapsolunur. Şimendifer hattının
güzergahında vaki kuru ve kasabat muhtar ve heyeti ihtiyariyesile köy bekçilerinin
devletçe görülen lüzum üzerine kendilerine irae olunan kısmın mukafazası emrinde
tekasülleri erbabı fesat tarafından tahribat ikaına sebebiyet verdiği tahakkuk ettiği
surette bu misilluler kusur ve tekasüllerinin derecesine göre altı aydan bir buçuk seneye
kadar hapsolunur.
Madde 3 - Herkim bir mahalle bir miktar akçe ita ve teslim kılınmadığı veyahut diğer
birini irtikap edeceğini imzalı imzasız bir mektup vasıtasile beyan ve iş`ar ederek icrayi
tehdidata ictisar eyler ise bir seneden üç seneye kadar hapsolunur ve tehdidatı
mezkure berminvali muharrer bir guna emir veyahut şartı havu olmadığı haide
mütecasiri üç aydan iki seneye kadar hapsolunur ve kendisinden üç liradan on liraya
kadar cezayinakti alınır. Tehdidatı mezkure birguna emir veyahut şartı havi olupta
şifahen vukubulmuş ise mütecasırı on beş günden altı aya kadar hapsolunur ve
kendisinden bir liradan altı liraya kadar cezayinakti ahz ve istifa kalınır.
Madde 4 - Herkim ki ihtiyatsızlık ve dikkatsizlikten veya ihmal ve tekasülden veyahut
kavanin ve nizamata riayetsizlikten naşi demiryolunda ve mevkıflarında bir kazaya
sebep olur ve bu kazadan carihalar zuhur eder ise sekiz güden altı aya kadar hapis ve
kendisinden iki altından on iki altına kadar cezayinakti ahz kılınır ve işbu kazadan bir
veyahat bir kaç şahsın vefatı zuhur eder ise bais olan şahıs altı aydan iki seneye kadar
hapsolunur ve kendisinden beş altından yirmi altına kadar cezayinakti alınır.
Zeyil - (11 Haziran 1322)
Vagonlar derununda bulunan imdat işaretlerini bila ihtiyaç istimal ederek bir guna
kazaya sebep olmaksızın trenlerin tevakkufuna bais olan yolculardan yarım Osmanlı
altınından beş Osmanlı altınına kadar cezayinakti alınır. Ve işbu cezayinaktinin miktarı
işbu nizamname ahkamına tevfikan mehakimce takdir ve tayin olunur.
Madde 5 - Herhangi makineci veyahut kılavuz demiryolu arabalarının esnayı
seyrühareketinde mevkiinde bulunmaz ise altı aydan iki seneye kadar hapis ile tedip
olunur ve bundan başka o makule makineci veya kılavuzun tardı hakkında tarafı
saltanatı seniyeden vukubulan emir derhal icra kılınacaktır.
Madde 6 - Kumpanya müdür ve direktoru ve her ne sınıfta bulunur ise bulunsun diğer
memur ve müstahdemleri demiryolun işlettirilmesi hususunda eseri hata ve tekasülden
ve esbabı saireden naşı bir güna zarar ve hasar vukuuna sebep oldukları halde gerek
devlet ve gerek ahaliye karşı bu husustan dolayı kumpanya mes`ul tutulur. Arabalar
demiryolundan çıktığı ve yekdiğerine tesadüf ettiği veyahut diğer bir hadise
vukubulduğu ve bunlardan dahi cerihalar vukua geldiği halde kumpanya bu hadiselerin
neden ibaret olduğunu ve nerede ve hangi saatte vukubulduğunu derhal ve en seri
tarikile demiryol komiserine beyan ve ihtar edecektir ve olveçhile ihbarı keyfiyet
etmediği halde yalnız bunun için kendisinden yirmi lira cezayinakti ahz ve tahsil
kılınacaktır.
Madde 7 - Herkim demiryolu memurlarına icrayi vezaifi memuriyet ettikleri esnada
hücum veya tecavüz ve darp ile mukavemet eder ise memurini devleti aliyeye karşı
serkeşlik edenler haklarında ceza kanunnamei hümayununda musarrah olan mücazat
ile tedip olunur.
İKİNCİ FASIL
Demiryolların hüsnü muhafazasına dairdir
Madde 8 - Demiryolun hendek ve şevk ve setlerini ve imalatı sınaiyei sairesini
bozmak ve tarik üzerine toprak ve sair şeyler vazetmek ve mevkıfların ve arabaların
eşyasını ve alat ve edevatı saireyi bozup kırmak kat`iyyen memnudur.
Madde 9 - Demiryolu hattından laakal üç arşın mesafe dahiline muhafaza duvarından
başka müceddeden ebniye inşası memnudur. Zikrolunan üç arşın mesafa demiryolu
ulyalarından ve gerek toprak imlasile tesviye olunan mahallerin zaviyei süflalarından ve
gerek demiryolu hendeklerinin dışarı doğru olan kıyısından ve bunlar olmadığı takdirde
tarikin harici demir çubukları hududundan iki arşın fasıla bırakılarak çizilecek hattan
itibaren hesap olunacak yani bu takdirde demiryolunun harici çubuklarile ebniye inşası
mecaz olan mahallin mabeyni beş arşın mesafa olmak lazım gelecektir.
Ebniye nizamnamei hümayunu ahkamı iktizasınca adi sokaklarda tesviyei
nizamiyeden hariç olarak ileri çıkmık olan haneler hakkında olduğu misillü mesafei
mahdudei mezkure dahilinde elyevm mevcut olan ebniyenin tamirinde o makule binalar
hududu mezkurenin haricine ihraç kılınacaktır.
Madde 10 - Hemcivar olan eshabı emlak evvelce ruhsat tahsil etmeksizin
demiryolun güzergahında dört arşın miktar kalınlığında türap vaz`ı ile tesviye olunan
kıt`alarında şevk kaidesinden itibaren bilmesaha etribei mevzuanın amuden irtifaına
müsavi bir mesafede hafrı türap edemiyeceklerdir.
Madde 11 - Demiryolunun iki tarafından altı arşın mesafa dahilinde bulunan
mahallere evvelce istihsali ruhsat olunmadıkça taş veyahut kabili ihtirak olmıyan
eşyayı saire yığılması memnu olup fakat demiryolunun doldurma olarak tesviye
olunmuş olan mahallerinde yığılan şeyler dolmanın irtifaını tecavüz etmiyecek raddede
bulunur ise müstesna tutulacaktır.
Madde 12 - Demiryolundan yirmi arşın mesafe saman ve ot sair bu misillü müstaiddi
ihtirak olan şeyleri yığımak bilkülliye memnudur. Gerek eshabı emlak ve gerek
kumpanya tarafından mezkur yirmi arşın mesafa dahilinde ve demiryol boyunda vaki
olup lokomotiflerden çıkan kıvılcımlardan kuraklık günlerde çarçabuk alevlenerek harik
zuhuruna sebebiyet verecek olan ot ve sairenin ref ve izalesine soyulunacaktır ve
lokomotiflerden demiryol haricine kıvılcım ve yanar halde kömür sukut etmemesi
hususuna bilhassa kımpanyalar tarafından dakikat kılınacaktır.
Madde 13 - Sekizinci ve dokuzuncu ve onuncu ve on birinci ve on ikinci maddelerde
muharrer hususat hakkında hilafı memnuiyet hareket edenlerden bir yırmilik
mecidiyeden beş liraya kadar cezayinakti alındıktan başka harekatı vakıalarından
dolayı zuhura gelen zarar ve ziyan dahi kendilerine tazmin ettirilecektir.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Yolcular ile demiryolu hizmetinde bulunmıyan kesan hakkındadır
Madde 14 - Demiryolu hizmetinde müstahdem bulunmıyan kesanın demiryolun
mesdut ve gayri mesdut olan kıt`alarından içeri girmesi ve tesviye kumu mefruş ve
demir çubuklar memdut olan yerlerinde tevakkuf etmesi veyahut gezmesi ve gerek
zikrolunan demiryolu dahilinde veyahut demiryolun etrafı duvar ile mesdut olmadığı
takdirde demiryol etrafında bulunan hendeker veyahut yolun mebni olduğu imalatı
türabiye şevklerinin kaideleri meyanesinde olan mesafa dahiline beygir ve hayvanatı
saire ithali memnu olup hilafı hareket edenlerden bir adet yirmilik mecidiye cezayinakti
alınacaktır. Fakat müdürler ile zaptiye memurin ve zabıtanı ve mahalli zaptiye neferatı
mevkıflara girip çıkabileceklerdir. Şukadar ki girecekleri mevkıfın müdirine evvelce
haber vereceklerdir. Demiryolu nezaretine memur devleti aliye komiserler ile
demiryolu derununa girebileceklerdir. Bekçiler ve demiryolun sair hademeleri
bilaruhsat demiryol derununa veyahut demiryolu mülhak olan kıtaattan birisine girmiş
olan kesanı hemen dışarıya çıkaracaklar ve itaat etmedikleri halde zaptiye marifetile
ihraç edeceklerdir. Demiryolu üzerinde veyahut ona müteallik mahallerde beygir ve
hayvanıtı saire bulundukta bunlar tevkif olunup koyun ve keçi ve dana ise beheri için
beş kuruş ve inek ve öküz ve manda ve deve ise beheri için elli kuruş cezayinakti
alınmaksızın eshabına iade olunmıyacaktır.
Madde 15 - Bineceği araba için yedinde bileti olmıyanların vapur arabalarına
görmesi memnu olup buna mugayir hareket edenlerden vereceği ücreti nakliyenin iki
misli raddesine kadar çıkarılmak mecaz olmak üzere münasip miktar cezayinakti
ahzolunur. Hamil olduğu bilette muharrer olan sınıf arabasının mafevkinde bulunan diğer
arabaya duhul edenlerden girdeklire isbat olunan mevkıftan itibaren mevki fiatı farkı
ahzolunduktan başka işbu farkın nısfı miktarı dahi cezayinakti alınır. Vapur arabalarını
beklemek üzere nisvana mahsus olan tevkifhanelere yahut mücerret kadınlara mahsus
olan arabalara zükürun girmesi memnu olup duhul eden olur ise derakap çıkarılır. Çift
yoldan ibaret olan demiryollarda arabalara yolun dış tarafına olan kapılarından giriş
çıkmayıpta başka tarafından giren veyahut çıkan kimseden bir adet beyaz mecidiye
cezayinakti ahzolunur. Mevkıfların gayrı mahalden veyahut arabalar tamamile tevakkuf
etmemiş iken arabalara giriş çıkmak memnu olup mugayir harekette bulunanlaran biren
yirmelik mecidiye cezayinakti alınır. Şeraiti muharrerenin ifa ve icrası zımnında yolcular
kumpanya memurları tarafından vukubulacak tenbihatı ısgaya ve her ne vakit talep
olunur ise mevki biletlerini memurini mumaileyhine ibraza mecbur oldukları gibi
kumpanya memurları dahi demiryolunun yolculara müteallik usul ve kavaidini ve ne
veçhile hareket etmek lazım geleceğini yolculara arabalara binecekleri vakit beyan ve
ihtar edeceklerdir. Arabaların kapısını kilitlemek kumpanyaya memnu olup kapatması
dahi olusuretle olacaktır ki kaza vukuunda yolcular kendi başlarına kapıyı açık dışarıya
çıkabileler.
Madde 16 - Sekir halinde bulunanların ve üzerinde eslahası olanların ve müstashibi
olan eşyanın cesameti veyahut taaffünden dolayı diğer yolcuları bihuzur edeceklerin
vapur arabaları derununa dululü bilkülliye memnudur. Eslahası olanlar vapur arabasına
girmek üzere yolcuların tecemmü ettikleri mahalle geldiğinde silahının boş olduğunu
isbat ile beraber gideceği mahalde yine kendisine iade olunmak üzere o eslahayı
kumpanya memurlarına teslim ederek nev`ini ve teslimini muş`ir bir senet alınacaktır.
Madde 17 - Ateş alarak harik zuhuruna sebep olması melhuz olan emtia ve eşya
nakletmek istiyen kesan zikrolunan eşyayı demiryol mevkıflarına getirdikleri anda
demiryolu memurlarına malümat vereceklerdir. Hilafı hareket edenler beş adet lira
cezayinakti tediye edecekleri misillü zikrolunan emtia ve eşyanın patlamasından
veyahut harik zuhuruna badi olmasından dolayı bir güna zarar ve hasar vukuunda
olbapta tazminatı lazımeyi daha ifa eyliyeceklerdir ve bu makule eşya asla yolculara
mahsus olan vapur arabalarile naklonulamıyacaktır.
Madde 18 - Yolculara mahsusolan arabalara kelp kabulü memnu olduğu cihatle
kendi kelplerinden müfarikat etmek istemiyen kesan kumpanya tarafından gösterilecek
diğer arabalara rakip olacaklardır. Gerek alenen ve gerek hafiyet kelbi bilistishap yolcu
arabalarına giren kesandan bir yirmilik mecidiye cezayınakti alınacağından başka
tarife mucibince o kelbin nakliyesi dahi ahzolunacaktır.
Madde 19 - Arabalara mevkilerin miktarından ziyade yolcu kabulü memnu olup her
olunacaktır. Bir mevkie arabaların tahammülünden ziyade yolcu geldiği halde
kumpanya tarafından mezkur arabalarda bulunan yerlerin adedinden ziyade kimseye
bilet ita olunmayıp mümkün olduğu mertebe dahi yolculardan en bayit mahal için bilet
istiyenler diğerlere tercih kılınacaktır.
Gidip gelmek için bilet almış olan yolcular adi yolculara tercih ve tahdim olunacağı
gibi bu misillü gidip gelmek biletini hamil olan yolcuları kumpanya bilet vereceği vakit
vukubulacak ilanı veçhile ne kadar müddet zarfında mahallerine iadeyi taahhüt etmiş
ise o kadar müddet zarfında iadeye mecbur olacaktır. Hamil olduğu biletinde muharrer
sınıf arabalarda binecek mahal olmadığı halde kumpanyanın muvafakatini istihsal
etmeksizin hiç bir yolcunun mafevki olan diğer sınıf arabalara rükube hakkı olamayıp
kumpanya razı olduğu surette dahi bu makule aşağı sınıf arabalar biletini hamil olan
yolcular ayrı mevkilere irkap olunacaktır.
Madde 20 - Demiryollar hakkında olan işbu nizamname ile sair nizamat ahkamına
tevfikan ahzolunacak cezayinaktinin nısfı eyalet şose yolları sandığına ita olunup
hesapları Nafia nezareti celilesine beyan ve iş`ar olunacak ve nısfı diğeri dahi
kumpanya sandığına teslim olunup bunun ile kumpanya memurlarında müstahak
olanlara iane vermek üzere bir sermaye tertip edilecek ve bu sermayenin sureti
idaresine valii memleket nezaret edecektir.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Cinayet ve cünha ve kabahatlerin ve hilafı nizam hareketlerin icrayi
tahkik ve muhakemesine dairdir
Madde 21 - İşbu nizamnamede münderiç cinayet ve cünha ve kabahat ve hilafı
nizam hareketlerin vukuunda atide muharrer usul veçhile muamele olunacaktır.
Birinci fasılda beyan olunan ahvalin vukuunda keyfiyet kumpanya veyahut teftişi
idare memurlarından biri tarafından komisere haber verilip komiseri mumaileyh
hükümeti mahalliye tarafından tayin olunacak zabıta memurunu bilistishap derhal
tahkikat lazıme icra etmek üzere cürüm veyahut kabahatin mahalli vukuuna azimet
edecek ve dava mehakimi adiyede rü`yet olunacaktır.
İkinci fasılda beyan olunan ahval teftiş memurlarından biri tarafından verilecek haber
üzerine komiser tarafından tahkik olunacak ve muhakemesi mecliste icra kılınacaktır.
Üçüncü fasılda beyan olunan vukuatın tahkiki demiryol hademesinin istidası üzerine
teftiş memurlarından biri tarafından icra olunacak ve yalnız bu memurun tenbihi üzerine
müttehim olan yolcuya müstahak olduğu cezaya dair nizamnamede münderiç olan fıkra
kıraat olunduktan sonra indiği mevkifin başmemuruna cezayinaktiyi teslim ve ita
edecektir ve komisere isal olunmak üzere alınan cezayinaktinin makbuz senedi teftiş
memuruna verilecektir.
Yolculardan biri işbu cezayinaktiyi derhal tediyeden imtina eder ise teftiş memuru o
kimsenin isim ve şöhret ve kıyafetini zaptiye ile komiser ilam ve komiser dahi müttehimi
meclise bilihazar indelmuhakeme töhmeti sabit oludğu halde cezayinakti alındıktan
başka iktiza eden dava masrafı dahi alınacaktır.
Madde 22 - Demiryollarında zuhur edecek cinayet ve cünha ve kabahatler ve hilafı
usul hareketler hakkında tahkikat icrasını teshil için yola çıkarılacak her bir araba katarı
birir teftiş memuru bulundurulacak ve memuru mumaileyh meşhudu olan vukuatı ve
tahkik ettiği kaffei hususatı derhal komisere bildirecektir.
Ek Madde 1 - (Ek : 11 Mart 1330) Demiryolları usulü zabıta nizamnamesinin faslı
evvelinin birinci ve ikinci ve üçüncü ve dördüncü ve beşinci ve altıncı maddeleriyle faslı
sanisinin sekizinci ve dokuzuncu ve onuncu ve onüçüncü maddeleri beygir veya
elektrikle veya sair kuvvetle cer olunan tramvaylar ile müştemilatına ve tramvay
şirketlerine dahi tatbik olunacaktır şu kadar ki dokuzuncu madde zikrolunan mesafe
şehir ve kasamalar dahilindeki tramvaylar için imtiyaz mukavelenamelerinde tayin
edileceği gibi kendine mahsus müstakil bir yoldan geçer ve şehir ve kasabalar
haricinde bulunan tramvaylar güzergahı çift hat olduğu halde trafeyn hendekler harici
şivreslerinden itibaren ikişer ve tek hat olduğu halde birer buçuk metreden ibaret
bulunacaktır.
Onuncu maddede beyan olunan imla irtifaları tramvay hududu için akalli iki metre
olacak ve hükmü yalnız kasabat haricindeki hududa şamil bulunacaktır.
Ek Madde 2 - (Ek : 11 Mart 1330) Tramvay şirketleri ile memurin ve müstahdeminin ve
yolcular ile yolculardan gayri ahalinin riayet etmesi lazım gelen kavait ile kavaidi
mezküreye muhalefet edenlerin duçar olacakları mücazat ve mücazatı mezkurenin
usulü istifası bir nizamname ile tayin kılınacaktır.
Madde 3 - İşbu mevaddı müzeyyelenin icrasına Nafia ve Adliye Nazırları memurdur.