osmanli deliler suvarisi

 

topların, tüfeklerin seslerinden kulaklar sağır oldu, gürültüsünden beyinler dondu; okların vızıltısından hava yüzünden periler korktu, bu ulu cengin heybetinden deniz dibindeki balıklar ürktü, dağ canavarları vatanlarını koyup gittiler, ses bağırtıdan, yankıdan, atların kişnemelerinden, erenlerin naralarından, bağırıp çağırmalar nefirinden ödler patladı, nicelerinin korkudan ödleri sıttı, nicelerinin başı gitti, kan ırmak gibi aktı, dumandan tozdan havanın yüzü kapkara oldu, can alıcı can almaktan yoruldu...Deri takkeli delilerin atlarının boyunlarında öten ziller, dürtüştükleri kafirlerin iniltileri ve figanları idi. Bu garip tarz ve acayip tavırla kafirlere köpeksiz koyuna kurd girer gibi koyuldulardı...dünya depreme tutuldu, Kaf dağı yerinden oynadı, gökler yer üstüne yığıldı sandılar, gaziler kafirleri öyle kırdılar ki....”

II. Kosova Meydan Muharebesi 1448
Muharebenin ve delilerin hücümunun tasviri
Kitab-ı Cihan-nüma, Neşri Tarihi

Osmanlı Ordusu, Ordu-yi Hümâyûn, bünyesinde yer alan deli süvarisi, genellikle sınır boylarında, Rumeli beylerbeyleri veya sancak beyleri maiyetinde oluşturulmuş hafif süvari birlikleriydi. Olağanüstü cesaretleri, oldukça gösterişli kıyafetleri ve gözlerini budaktan esirgemeden düşmana saldırmaları sebebiyle deli denen bu askerler sadece Osmanlı’nın değil, dünya askeri tarihinin de en renkli ve en inanılmaz askeri birliklerindendir. Deliler XV. yüzyıl sonlarından itibaren görülmeye başlanıp, XIX. yüzyılda ortadan kaldırılmıştır. Tek tip, belirli bir kıyafetleri olmamasına rağmen, deli kıyafeti ayırdedici önemli özellikler içermekteydi. Düşmanlarına dehşet salmak için kıyafetlerinde kartal tüyleri, kartal kanatları, bütün aslan veya kar leoparı postları, ayı veya kurt derisinden şalvar, benekli sırtlan derisinden başlık, burunları sivri, sarı renkte, arkasında uzun mahmuz olan çizme giyerlerdi. Korkunç görüntüleri, inanılmaz savaşma becerileri ve azimleri ile deliler, uzun yıllar Ordu-yi Hümayun’a başarı ile hizmet etmişler ve Osmanlı’nın düşmanları tarafından taklit edilmişlerdir. Osmanlı ordusunu oluşturan diğer askeri birliklerde de görülen bozulmadan deliler de nasiplerini almış, meşhur askeri disiplinlerini kaybederek muharebelerde etkin rol göstermemeye ve halka eziyet etmeye başlayan başıbozuk haydutlar halini almaya başlayınca devlet tarafından reformla düzeltilmeye ve disiplin altına alınmaya çalışılmış fakat bunda da başarılı olunamayınca nihayet 1829 senesinde ortadan kaldırılmışlardır.

Altar Maket tarafından üretilen 54mm ölçeğindeki bu figür yıllar süren kapsamlı bir araştırma ile oluşturulmuştur. Heykeltraş Tony Aldrich tarafından master yapılmıştır.




Meşhur Bizans tarihçisi Chalcondyles’in eserinin sonraki yıllarda yapılan bir baskısında yer alan gravür. Bu gravür, deli hakkında detaylı bir bilgi ile 1662 tarihli Thomas Artus’un Histoire des Turcs, Paris adlı eserinin ikinci cildininde bulunmaktadır. Bir kopyası Ankara’da Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) kütüphanesi nadir eserler bölümünde bulunmaktadır. (ODTÜ Kütüphanesi, Ankara ML Rare Collection DR485 .V673 katalog numarası)



1576 tarihli Melchior Lorck (Lorichs), “Tyrkerværk” eserinden gravür. Orjinal eser Statens Museum for Kunst (SMK), Cobenhavn (the Danish National Gallery, Kopenhag)’da bulunmaktadır. Bu gravürü bulabileceğiniz diğer kaynaklar:
- Thesaurus Exoticorum, Hamburg, 1688, Ks 4, s 52’de basılmış gravür. Bakınız Gravürlerle Türkiye: Giysiler, portreler, Kültür Bakanlığı, 2002, Cilt 1, s 66
- Erik Fischer, Melchior Lorck in Turkey, The Royal Museum of Fine Arts, Copenhagen, 1990, s 33



Nicolas de Nicolay, Navigations et pérégrinations orientales, Lyon 1567
-Dr. Zdzislaw Zygulski, The Winged Hussars of Poland




Richard Knötel, Uniformenkunde, Berlin 1890, Band XII, No 35

Delilerin dönemin yabancı gezginleri üzerinde bıraktıkları etki ve gezginlerin şaşkınlıkları, çizilen gravürlerde ve yazdıkları eserlerde görülmektedir. Delilerin, pek çok sıradışı özelliği, Osmanlı’nın sürekli etkileşim içinde olduğu Orta Avrupa orduları tarafından taklit edilmiş ve değişik formlara bürünerek o orduların en gurur duyduğu birliklere, kıyafetleri ulusal sembollere, kendileri de efsanevi savaşçılar haline gelmiştir. Bu düşünceyle, bizlerin de en azından Delileri hatırlamak, varlıklarını ve kıymetli hizmetlerini takdir etmek zorunluluğumuz vardır. Altar Maket olarak onları en azından maketlerin huzurlu, yaratıcı ve güvenli dünyasında tekrar canlandırmak ve böylece yüzyıllar önce yaşamış bu cesur savaşçıları günümüz insanlarına hatırlatabilmek istedik.

Master figürün oluşturulma aşamalarından bazı resimler: