cimenlik kalesi
Çanakkale’nin önemli kalelerinden olan bu kalenin ne zaman yapıldığı kesin olarak belirtecek bir belgeye rastlanmamakla beraber, XV.yüzyılın ortalarında Fatih Sultan Mehmet tarafından boğazı kontrol altına almak amacıyla yaptırıldığı sanılmaktadır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde, 1551’de kalenin burçları onarılmıştır. Çimenlik Kalesi karşısındaki Kilitbahir Kalesi ile birlikte Çanakkale Boğazı’nı kontrol altında tutan askeri strateji yönünden önemli bir savunma kalesidir. Batı kaynaklarında bu kaleden Anadolu veya Asya Hisarı olarak söz edilmektedir. Boğazın aşağı kesimlerinde sonradan yeni kaleler yapıldığından ötürü de bu kaleye Kalâ-i Sultaniye ismi verilmiştir. Kalenin iki tarafı denize, bir tarafı da karaya açılmaktadır. Dördüncü cephesini ise Kocaçay olarak isimlendirilen akarsu sınırlamaktadır. Kalenin yanındaki yerleşimde bir zamanlar çanak-çömlek imalathaneleri bulunuyordu.
Kale-i Sultaniye’nin dışarıya açılan kapısı üzerinde 1.37x0.58 m. ölçüsünde iki satırlık Türkçe bir kitabesi bulunmakla beraber bu kitabenin tamamı tahrip edildiğinden okunamamıştır. Ekrem Hakkı Ayverdi bu kitabenin 1570-1571 tarihini taşıdığını ve yapının Kilitbahir Kalesi’ndeki 1541-1542 tarihli Kanuni kulesinin benzeri olduğunu ileri sürmektedir. Kitabenin son mısrasındaki 1570-1571 tarihi de okunabilmektedir. Bu da bu kapının bulunduğu bölümün Sultan II.Selim döneminde değişikliğe uğradığını kanıtlamaktadır.
Çanakkale Boğazı’nın en dar yerinde olan kale, dış surlar ve iç kale olmak üzere iki ayrı bölümden oluşmuştur. Bunlardan dış surlar 110x160 m. ölçüsünde dikdörtgen planlı olup, duvarların kalınlığı 5-7 m. arasında değişmektedir. Kale girişinde 15.50 m. yüksekliğinde bir kule, bunun yanında da küçük bir cami bulunmaktadır. Ayrıca avlusunda da bir hamam vardır. Kalenin üzerinde 2 m. kalınlığında mazgallar bulunmaktadır. Buradaki kulelerin tümü duvarlardan dışarıya doğru taşkın olarak yapılmıştır. İçlerinde en önemlisi de sur duvarlarının ortasında 14 m. ye kadar yükselen, 15.50 m. çapındaki kuledir.
İç kale Ahmedek olarak da isimlendirilir. 28.70x42.50 m. ölçüsünde 20 m. yüksekliğinde, 7 m. kalınlığında duvarları olan görkemli bir yapıdır. İç kale üç katlı ve bir de üst sofadan oluşmaktadır. Bunlardan birinci kat avludan 4 m. yüksekliktedir. Kuzey yönündeki basık kemerli bir kapıdan kalenin içerisine girilmektedir. İkinci katta 5 m. çapında, kubbeli on odası bulunmaktadır. Bu kalenin de duvarları 5 m. kalınlığındadır.
XIX.yüzyılda terk edilen kalenin deniz tarafındaki dış duvarı ile burçları Sultan Abdülaziz döneminde 1863’te yıktırılmış ve buraya toprak tabyalar yaptırılmıştır. Özellikle eski mazgallar bozulmuş ve geniş alanlar toplar için oluşturulmuştur. I.Dünya Savaşı sırasında da büyük ölçüde tahrip edilmiş, ahşap katları sökülmüş, duvar taşları da çevredeki yapılarda kullanılmıştır.
Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye isimli eserini burada yazdığı söylenmekte olup, günümüzde müze olarak kullanılmaktadır.